Kiedy dzieci zaczynają mówić?

Kształtowanie się mowy jest jednym z ważniejszych aspektów rozwoju dziecka. Każdy rodzic z niecierpliwością wyczekuje pierwszego „mama” lub „tata”. Jednak początki mowy są bardziej subtelne i mniej spektakularne, a sam proces nabywania tej umiejętności długi i nieco skomplikowany. Dlatego w oczekiwaniu na pierwsze słowa warto jest wiedzieć, kiedy się ich spodziewać, jak brzmią i co powinno nas zaniepokoić.

W tym artykule znajdziesz odpowiedzi na najważniejsze pytania dotyczące rozwoju mowy dziecka.

W jakim wieku dziecko zaczyna mówić?

Nie jest możliwe dokładne określenie konkretnej daty, kiedy dzieci zaczynają mówić. Lepszym sposobem jest wyznaczenie okresu, w którym taka umiejętność się pojawia. Przyjętą normą jest przedział między 10 a 18 miesiącem życia. W tym czasie dziecko wydaje świadome dźwięki w postaci prostych, pojedynczych wyrazów. Od tego momentu następuje wyraźny progres w komunikacji, a w arsenale słownictwa pojawia się coraz potężniejszy oręż. Przyjmuje się, że od 2-go roku życia dziecko posługuje się krótkimi zdaniami, a jego mowa staje się coraz bardziej wyraźna i zrozumiała.

Warto zaznaczyć, że te informacje odnoszą się do mowy jako świadomego artykułowania zrozumiałych dla innych dźwięków w celu komunikacji z otoczeniem. Natomiast sam proces nabywania umiejętności mówienia jest o wiele dłuższy i tak naprawdę zaczyna się już pierwszych miesiącach życia. Istotne jest, aby już od samego początku zwracać uwagę na kształtowanie się mowy rozumianej jako wydawanie dźwięków i reakcja na bodźce zewnętrzne. Aby prawidłowo ocenić progres, należy znać kilka etapów w rozwoju mowy dziecka.

Kiedy dziecko powinno zacząć mówić?

W rozwoju mowy dziecka wyznaczamy 4 etapy:

• okres melodii od początku życia do pierwszego roku
• okres wyrazu od 1 do 2 roku życia
• okres zdania od 2 do 3 roku życia
• okres swoistej mowy dziecięcej od 3 do 7 roku życia

Okres melodii

Okres melodii rozpoczyna się wraz z pierwszym krzykiem, a kończy wraz z pierwszymi świadomymi dźwiękami. W tym etapie dziecko sygnalizuje swoje potrzeby, posługując się krzykiem. W 2 lub 3 miesiącu życia można wychwycić melodyjne, nieskładne dźwięki zwane głużeniem. Mieszczą się tutaj wszystkie próby wydobycia dźwięku innego niż krzyk i są to np. piski, dźwięki gardłowe, mlaskania, itp. Dziecko próbuje wtedy układać buzię na różne sposoby i wkłada dużo wysiłku w stworzenie jakiegokolwiek dźwięku.

Głużenie powinno rozpocząć się między 2-3 miesiącem i zakończyć ok. 5-6 miesiąca życia. Wtedy rozpoczyna się gaworzenie, czyli celowe naśladowanie dźwięków z otoczenia. Maluch próbuje powtarzać swoje własne dźwięki lub te, które usłyszało od innych. Zaczynają pojawiać się samogłoski a, e, y oraz połączenia samogłosek i spółgłosek (m, n, t, b, p, l), np. „ma”, „pa”, „la”, „ta”. Pojawiają się zatem pierwsze sylaby typu „ma-ma”, „ ba-ba”, ale na początku dla dziecka nie posiadają one jeszcze znaczenia – jest to jedynie trening aparatu mowy przed rozpoczęciem świadomego określania świata. Dopiero ok. 9 miesiąca zaczyna występować związek pomiędzy dźwiękiem a rzeczywistością i dziecko powoli zaczyna wskazywać rzeczy, naśladując przy tym odpowiednie dźwięki.

Okres wyrazu

Wraz ze świadomym nazywaniem obiektów rozpoczyna się okres wyrazu. Z tym etapem wiąże się również coraz większe rozumienie komunikatów. Dziecko zaczyna rozumieć polecenia i łączyć rzeczy z wyrazami. Okres od 1 do 2-go roku życia powinien cechować się celowym i świadomym wypowiadaniem prostych słów, typu: „tata”, „daj”, „nie” oraz wyrazów dźwiękonaśladowczych, np. „hau-hau”, „ko-ko”. Komunikacja z maluchem staje się ułatwiona, gdyż potrafi on wskazać lub w jakiś sposób nazwać potrzeby i obiekty. Nieśmiało i powoli pojawiają się bardziej skomplikowane połączenia i ciągi wyrazów.

Okres zdania

Drugi rok życia to intensywny czas opanowywania języka. Dziecko łączy nie tylko sylaby, ale również wyrazy, tworząc krótkie, w miarę zrozumiałe zdania. W zasobie słownictwa pojawiają się spółgłoski s, z, c, dz. W pełni rozwija się komunikacja na wielu poziomach. Maluch rozumie polecenia i rozróżnia przeciwieństwa. Pojawia się również samoświadomość: dziecko wie, jak ma na imię, reaguje na nie i potrafi określić stany swojego zadowolenia lub jego brak. Komunikuje swoje potrzeby, dąży do kontaktu i wypowiada coraz więcej skomplikowanych połączeń słów.

Okres swoistej mowy

Okres swoistej mowy dziecięcej to początek 3 roku życia. Od tego momentu do 7 lat zachodzi mnóstwo nowych procesów doskonalenia mowy. W tym czasie dokonuje się nauka trudnych głosek, takich jak r, sz, dź, cz. Mowa staje się wyraźna i w pełni zrozumiała.

Te etapy stanowią solidny wyznacznik prawidłowego rozwoju mowy. Oczywiście, kształtowanie się tej umiejętności jest zależne od różnych czynników. Jednym z nich – często wymienianym – jest pleć dziecka. Sprawdźmy zatem, czy akurat ten aspekt naprawdę ma tutaj kluczowe znaczenie.

Kiedy chłopcy zaczynają mówić?

Istnieje ogólne przekonanie, że chłopcy zaczynają mówić później niż dziewczynki. Ma ono pewien związek z rzeczywistością, ale… tak naprawdę niewielki. Otóż, badania naukowe – zarówno polskie, jak i zagraniczne – wykazały pewne odchylenia w rozwoju mowy chłopców i dziewczynek. Zaobserwowano, że chłopcy trochę później opanowują mowę i jest ona trochę mniej różnorodna. Określenie „trochę” ma duże znaczenie. Różnice bowiem nie są na tyle diametralne, aby mówić o jakiejkolwiek przepaści rozwojowej na tym poziomie.

Wyznaczone normy uwzględniają różne czynniki, takie jak płeć, cechy, predyspozycje, dlatego też w przypadku rozwoju umiejętności mówi się o pewnych widełkach czasowych, a nie konkretnych punktach, w których dane umiejętności powinny się pojawić. Zatem chłopiec może zacząć gaworzyć ok. 8 miesiąca życia, a dziewczynka ok. 5 miesiąca. Widełki czasowe uwzględniają gaworzenie w przedziale 5-10 miesiąc życia, więc oba przypadki mieszczą sie w normie.

Kiedy dziewczynki zaczynają mówić?

Zatem dziewczynki mogą zacząć mówić wcześniej niż chłopcy, ale nie jest to reguła. Bardziej zastanawiające jest, dlaczego tak się dzieje. Z pewnością duży wpływ mają uwarunkowania psychiczne i naturalne różnice pomiędzy płciami. Mózgi obu płci rozwijają się w trochę inny sposób i są nastawione na inne zadania. Dziewczynki są bardziej nastawione na kontakt międzyludzki, opiekę i pomoc, podczas gdy chłopcy więcej uwagi skupiają na byciu aktywnym i ruchu fizycznym. Co ciekawe, jednym z wyjaśnień zależności: rozwój mowy a płeć, jest stopień komunikacji i rodzaju zabawek wykorzystywanych do kontaktu z dzieckiem. Zaobserwowano, że wobec dziewczynek częściej jest stosowana tzw. „kąpiel słowna”, czyli bardziej rozbudowane wypowiedzi, bogate w wiele słów. Dziewczynki częściej też bawią się zabawkami, które stymulują ich rozwój komunikacji. Lalki lub misie bardziej zachęcają do rozmowy, niż autka i klocki.

Pierwsze słowa dziecka

Jak więc widać, rozwój mowy dziecka jest bardzo dynamiczny, rozłożony w czasie i dosyć skomplikowany. Kiedy zakończy się okres melodii, a maluch wskoczy na wyższy poziom wtajemniczenia językowego, pierwszymi słowami, jakich może spodziewać się rodzic, są: „ba-ba”, „ma-ma”, „ta-ta” lub „pa-pa”. 6 miesiąc życia to czas, kiedy niemowlę mówi takimi połączeniami. Zrozumiałe, że mogą wtedy popłynąć łzy szczęścia i radości z długo wyczekiwanych, najmilszych słów. Warto jednak pamiętać, że te pierwsze zbitki językowe najczęściej nie są świadome i stanowią jedynie wstęp do rozgadania się. Dopiero ok. 9 miesiąca może pojawić się świadome określanie rzeczywistości.

Jak wspierać rozwój mowy dziecka?

Wspieranie rozwoju mowy dziecka tak naprawdę wcale nie jest trudne, bowiem najważniejszym elementem jest mowa rodzica. Jest to główny filar, bez którego ciężko jest ruszyć dalej. Mówienie do niemowlęcia, stosowanie „kąpieli słownej” (czyli używanie rozbudowanych, ale prostych zdań, zamiast pojedynczych wyrazów do określania rzeczywistości), zadawanie pytań starszym dzieciom, zachęcanie do powtarzania, nucenie piosenek, śpiewanie kołysanek – to elementy, dzięki którym mowa dziecka rozwija się najlepiej. Nie wymagają one żadnego wkładu pieniędzy, a nawet czasu, bowiem rozmowę z dzieckiem można prowadzić w trakcie zwykłych czynności, takich jak ubieranie malucha, przewijanie, kąpanie, czy również gotowanie, sprzątanie i spacery.

Kontakt z dzieckiem i stała obecność mowy rodzica już w początkowych fazach życia niemowlęcia to absolutna i nieoceniona podstawa. Do tego można oczywiście dodać czytanie, zabawy, np. w odgrywanie ról, słuchanie piosenek i bajek internetowych, przebywanie w miejscach, w których słychać ludzką mowę, np. odwiedziny rodziny, chodzenie do sklepu. Każda sytuacja, która zawiera w sobie ludzką, naturalną mowę, to idealny moment nauki dla dziecka.

Dziecko nadal nie mówi – gdzie się udać?

Radość, która pojawia się, kiedy dziecko zaczyna mówić jest ogromna. Cieszy się za równo rodzic, ponieważ kontakt z dzieckiem jest o wiele łatwiejszy, jak i dziecko, które wreszcie może swobodnie komunikować swoje potrzeby. Co jednak w sytuacji, gdy mowa wyraźnie się opóźnia albo występują niepokojące zjawiska, jak np. dwulatek wszystko rozumie, ale nie mówi?

W razie wątpliwości, co do rozwoju mowy dziecka, warto jest skonsultować się z logopedą dziecięcym. Gabinety logopedyczne są przygotowane na profesjonalne diagnozowanie zaburzeń oraz fachową pracę z maluchami. Istotne jest to, aby nie zaniedbywać tych kwestii. Brak rozwoju mowy dziecka może wynikać z zaburzeń w innych sferach (np. niedosłuch, autyzm, itd.), dlatego warto jest trzymać rękę na pulsie i stale monitorować proces kształtowania się tej umiejętności, aby zapobiec nieprzyjemnościom w przyszłości.

Rozwój mowy dziecka to bardzo ciekawy proces. Warto pamiętać, że każde dziecko jest inne i również kształtowanie się mowy może przebiegać inaczej w przypadku każdego malucha. Znajomość etapów rozwoju mowy jest niezwykle ważna, gdyż dzięki temu można na bieżąco sprawdzać, czy wszystko przebiega zgodnie z normą. Odstępstwa od tych wyznaczników powinny wzbudzić czujność rodzica, a duże odchylenia z pewnością powinny być skonsultowane ze specjalistą. Warto jest również pamiętać, że opiekunowie mają ogromny wpływ na rozwój mowy dziecka. Poprzez rozmowę, kontakt słowny, czytanie, zabawę czy śpiewanie można kształtować tę umiejętność w efektywny i przyjemny sposób.